با هزینه شخصی پژوهش می کنیم با مقاله سنجیده می شویم!

به زعم محققین دانشگاهی، نبود مدیریت یکپارچه، کمبود منابع و مشکلات مالی،مقالات آی اس آی، مالیاتهای غیر کارشناسانه و یکجانبه نگری شرکت های بیمه موانع سختی را در مسیر پژوهش ایجاد کرده است.

خبرگزاری مهر، گروه حوزه و دانشگاه، مهتاب چابک: در باب اهمیت «پژوهش» باید گفت، توسعه پایدار هر کشوری به نحو قابل توجهی در گروی گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است. در ایران نیز به نسبت سالهای گذشته و با تأکیدات مقام معظم رهبری بر روی کلیدواژه های مرتبط با علم، پژوهش، سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی، تولید علم و ... این موضوع بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و به نظر می رسد همزمان با تحریمها به تدریج مسئولان اجرایی کشور به اهمیت و بهره مندی از پژوهش بیشتر پی برده اند. 

در این مسیر که نقطه محوری آن را پژوهشگران تشکیل می دهند، طبیعتا چالشها و موانعی نیز وجود دارد که در صورت شناسایی، اعلام، واگویی و در نهایت تلاش برای حل این مشکلات، بهتر می توان به اهداف پژوهشی مطابق با اسناد بالادستی دست یافت. همچنین هموارتر کردن راه پیش روی پژوهشگران قطعا ما را در رسیدن به راه حل مشکلات کشور کمک خواهد کرد. 

در همین راستا و به مناسبت هفته پژوهش که به محققان کشور تعلق دارد، بر آن شدیم تا با تنی چند از محققان دانشگاهی صحبت کنیم و پای درد و دل آنها بنشینیم.

پژوهشگران در این گفتگوها فقدان مدیریت یکپارچه پژوهشی را یکی از مهمترین چالشهای پیش رو ذکر کردند که به گفته آنها این موضوع روند پژوهشگری را «خسارت بار» کرده است. مشکلات مالی و کمبود گرنتهای پژوهشی نیز یکی دیگر از دغدغه ها است که بعضا محقق را وا می دارد با هزینه شخصی دست به کار تحقیقاتی بزند. در این میان بحث بیمه و مالیات هایی که متوجه برخی شرکت های دانش بنیان است نیز مانعی برای کار علمی عنوان شده است.

مشروح گفتگوهای مهر درباره دغدغه ها و چالشهای این روزهای محققان در زیر آمده است:

استاد دانشگاه مالک اشتر: در کشور مدیریت یکپارچه پژوهش نداریم

محمد مهدی‌نژاد نوری، استاد دانشگاه صنعتی مالک اشتر و معاون اسبق پژوهشی وزیر علوم پیرامون چالش های پیش روی محققان برای پژوهش به خبرنگار مهر گفت: به نظر من، بزرگترین چالش و دغدغه، نبود مدیریت یکپارچه پژوهش در کشور و نیز فقدان ارتباط دانشگاه ها و مراکز دانشگاهی با جامعه است؛ اکنون دانشگاه تهران اذعان دارد که ۱۰ هزار دانشجوی دکتری و ۳۰ هزار دانشجوی ارشد دارد! خب در این میان سوال این است که پژوهش ها و تحقیقات این ۴۰ هزار محقق چه می شود؟ 

با همین روند خسارت بار، افزایش بودجه بی فایده است

این پژوهشگر حوزه مدیریت راهبردی با طرح این سوال که چه کسی دانشگاه ها را در حوزه کار تحقیقاتی هدایت می کند که چه کاری را کجا و چطور انجام دهند تا نتایجش مفید باشد، ادامه داد: اینکه یک مرکزیت و مدیریت یکپارچه برای این مهم نداریم و همچنان فقط به دنبال پول و افزایش منابع مالی کارهای تحقیقاتی باشیم، به توفیق نخواهیم رسید. مطمئن باشید اگر بودجه های تحقیقاتی ۵ برابر و ۱۰ برابر هم شود، در صورتی که همچنان همین رویه خسارت بار و بی فایده را پی بگیریم، جز اینکه منابع مالی، پول و ثروت کشور به هدر برود، نتیجه دیگری نخواهد داشت.

نیازمند انقلاب علمی در کشور هستیم

این استاد دانشگاه صنعتی مالک اشتر گفت: به اعتقاد بنده عزیزانی که در مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی، دولت و قوه قضاییه و حتی خود دانشگاه ها حضور دارند، باید با عزم و تلاش شبانه روزی، ظرف ۲ – ۳ ماه، ضمن استخراج ساز و کارهای مفید، علمی و نتیجه بخش، نظام ملی نوآوری را تدوین و همگی را پایبند به اجرای آن کنند. اکنون بیش از هر زمان دیگر نیازمند یک تحول و انقلاب علمی در کشور هستیم؛ برای آنکه بتوانیم گام دوم انقلاب را که مقام معظم رهبری با اشاره به آن، تاکید داشتند در ۱۴۰۴ باید به قله های علمی برسیم، محقق شود، ضروری است که هر چه زودتر این انقلاب علمی را رقم بزنیم.

اکنون بیش از هر زمان دیگر نیازمند یک تحول و انقلاب علمی در کشور هستیم؛ برای آنکه بتوانیم گام دوم انقلاب را که مقام معظم رهبری با اشاره به آن، تاکید داشتند در ۱۴۰۴ باید به قله های علمی برسیم، محقق شود، ضروری است که هر چه زودتر این انقلاب علمی را رقم بزنیمرقابت دانشگاه ها در تعداد مقالات، تاسف بار است

این محقق اضافه کرد: کجای دنیا می بینید که بگویند اگر بخواهی استاد شوی، باید حتما N تعداد مقاله، آنهم در یک سری مجلات داشته باشی؟ جالب اینکه در حال حاضر دانشگاه ها در همین زمینه رقابت تاسف باری با یکدیگر دارند که کدامیک تعداد بیشتری مقاله در این مجلات دارد! این همان نقص آیین نامه و ایراد بنیادین تفکر و نگاه است. اکنون بزرگترین مشکل ما این است که از یک سو، دانشجویی که آموزش می بیند، نمی تواند در جامعه، ایجاد مهارت و کار کند و از طرف دیگر نیز اگر پژوهشی در دانشگاه انجام می شود، غالبا پژوهشی متناسب با نیازهای جامعه و چشم انداز کشور نیست.

انتقاد از اقدام دیرهنگام وزارت نفت/آقای وزیر این ۶ سال کجا بودید؟

وی در ادامه با تاکید بر این نکته که موضوع ارتباط دانشگاه با صنعت نباید امری انتخابی و دلبخواهی باشد، گفت: همین وزیر محترم نفت؛ ابتدا که آمد، خیلی راحت بر روی هر آنچه که حاصل تحقیقات داخلی بود، خط کشید و عنوان کرد «من فلان استاندارد را می خواهم». اکنون اما که اواخر دوران صدارتش است، تازه می گوید می خواهیم صندوق پژوهش و فناوری ایجاد کنیم! خب سوال ما این است که آقای وزیر این ۶ سال کجا بودید؟ خواب بودید؟! آیا آمدید از مردم پوزش بخواهید؟ آیا از جامعه عذرخواهی کردید که من با ورود به یک مسیر خسارت بار، از رشد توان علمی داخلی جلوگیری کرده و متعهد به کمک به افزایش بنیه و توان علمی داخلی نبودم و فکر می کردم با تکیه بر خارج، می توانم همه چیز را حل کنم؟

پژوهش را دستمایه سیاست بازی هایتان نکنید

مهدی نژاد با تاکید بر اینکه امر پژوهش نباید دستمایه سیاست بازی سیاستمدارانی که فصلی و دوره ای می آیند و می روند، باشد، اظهار داشت: پژوهش و تحقیق از جمله مهمترین منابع راهبردی کشور است. لذا باید ضوابط و مقررات موجود، به نفع دانشگاه نسل ۴، دانشگاه تمدن ساز و دانشگاهی که در سرنوشت جامعه دخالت دارد، اصلاح شود که البته منظور بنده از اصلاح قوانین، بازنگری یک ماده و ۲ تبصره نیست.

معاون اسبق پژوهشی وزیر علوم گفت: توجه داشته باشید که سالانه حدود ۳۰ هزار دانشجوی دکتری، رساله می نویسند و فارغ التحصیل می شوند. این رساله ها هر کدام حداقل ۲۰۰ میلیون تومان ارزش مالی پشت خود دارد! و این یعنی ۶ هزار میلیارد تومان! این فرآیند بیمار و هدر رفت سالانه چندین هزار میلیارد از پول کشور، همه را خسته کرده است. این پول هنگفت که از محل ثروت و منابع مالی کشور هزینه شده، حقیقتا چه نتیجه ای دارد و به کجا می رود؟ همه می رود در کمد و گنجه و طبقات بایگانی و ....؛ در نهایت تعداد اندکی از این رساله ها در خدمت نیاز جامعه قرار می گیرد. آیا این خسارت بار نیست؟ بنابراین باید کل مباحث را اصلاح کرد و این کار، کار یک نفر و ۲ نفر مثلا وزیر علوم و معاون علمی فناوری نیست! این یک اقدام ملی و شاید جنبشی فراگیر را می طلبد که باید همه در آن درگیر باشند و این نهضت تحولی را رقم بزنند.

استاد دانشگاه شهید بهشتی: با هزینه شخصی کار پژوهشی می کنیم

محمدرضا خانی پژوهشگر و عضو هیات علمی پژوهشکده لیزر پلاسمای دانشگاه شهید بهشتی است. وی معتقد است پژوهش در کشور به حال خود رها شده است. این پژوهشگر افزود: در حال حاضر در دانشگاه شهید بهشتی ۲ شرکت دانش بنیان با ۱۲ مسئول با هزینه های شخصی و بدون حمایت ویژه از سوی دانشگاه به فعالیت مشغول هستند البته حمایت اندکی در قالب پشتیبانی از پژوهش صورت می گیرد که حقیقتا هزینه دو ماه آزمایشگاه را هم پوشش نمی دهد. 

تا الان ۴۰ میلیون سفته و چک به معاونت علمی داده ام

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه اگر شرایط موجود ادامه یابد، منفی شدن نرخ پژوهش در کشور، طی  ۵-۶ سال آینده امری قابل پیش بینی است، ادامه داد: معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری می گوید اگر می خواهید کار کنید، بیایید وام بگیرید. من به عنوان یک استاد دانشگاه تاکنون ۴۰ میلیون سفته و چک به معاونت علمی داده ام تا بتوانم کار تحقیقاتی انجام دهم، کجای دنیا اینطور عمل می شود؟

من به عنوان یک استاد دانشگاه تاکنون ۴۰ میلیون سفته و چک به معاونت علمی داده ام تا بتوانم کار تحقیقاتی انجام دهم، کجای دنیا اینطور عمل می شود؟ دغدغه دانشگاه ها و وزارت علوم نوشتن مقاله (ISI) است

داوود فدایی استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه انرژی خورشیدی یکی دیگر از محققان برجسته کشور است. فدایی که فوق دکترای خود را در رشته مهندسی مکانیک (مکاترونیک) از دانشگاه گوتنبرگ آلمان گرفته، پیرامون این موضوع به مهر گفت: باید بگویم بسیاری از مشکلات موجود ناشی از نبود زیر ساخت‌های لازم، نبود یک استراتژی مدون و نبود هماهنگی و تناسب بین نیازهای جامعه و قوانین ارتقاء در دانشگاه های کشور است؛ در حالی که در روستاها فقر و نا امنی غوغا می کند و در شرایطی که در صنعت مشکلات عدیده ای وجود دارد که باید توسط دانشگاه حل و فصل شود، در مقابل اما دغدغه دانشگاه های کشور و مقررات وزارت علوم برای ارتقاء پژوهشگران و اساتید، نوشتن مقاله آی اس ای (ISI) است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه عملا هیچ منبع مالی قابل ملاحظه ای برای پژوهش در کشور به دانشگاه ها تخصیص داده نمی شود، اظهار داشت: متاسفانه شاهد هستیم که بالغ بر ۴۰ درصد فارغ التحصیلان دانشگاه های ما بیکار هستند و این بزرگترین دغدغه هر پژوهشگر و هر عضو هیات علمی به شمار می رود که می بیند محصولش که همان نتایج تحقیقات و فارغ التحصیلان هستند در جامعه به کار گرفته نشده اند و بعضا به خارج از کشور مهاجرت می کنند.

در تصمیم گیری ها فقط سیاسیون نظر ندهند

وی افزود: خواسته ما این است که در تصمیماتی که در کشور گرفته می شود، فقط سیاسیون نظر ندهند. بارها دیدیم پیامدهای تصمیماتی را که بدون مشورت  نخبگان گرفته شد و چه نتایج خسارت باری بدنبال داشت. ولی متاسفانه حافظه کوتاه مدت دولت های ما خیلی خیلی ضعیف است و خیلی زود این موارد را به بوته فراموشی می سپارند. بعنوان یک پژوهشگر، یک مخترع و یک هیات علمی درخواست من این است که در تصمیم گیری ها از همه ظرفیتهای موجود کشور استفاده شود. 

امیدی به دولتها نداریم

فدایی اظهار داشت: حقیقت این است که ما در همه دولت ها به وفور شاهد تناقض بین حرف و عمل  بوده ایم، لذا واقعیت این است که امیدی به هیچ دولتی نداشته و نداریم و بعنوان یک سازمان مردم نهاد آمده ایم که از مردم برای مردم، فعالیت کنیم؛ این بسیار تاسف بار است که دولتها همواره ۴۰ – ۵۰ درصد ظرفیتهای فکری مخالف خود را  اصلا به کار نگرفته و نمی گیرند.

با مجوز وزارت علوم و با موافقت اصولی دائم، یک مرکز تحقیقاتی در حوزه انرژی خورشیدی راه اندازی کردم که به دلیل وضع مالیاتهای عجیب و بی حساب و کتاب، نهایتا وادارم کردند آن را تعطیل کنممجبور شدم بخاطر مالیاتهای عجیب، مرکز تحقیقاتی ام را تعطیل کنم

وی ادامه داد: دولت هر زمان گرفتار می شود و راه چاره ای نمی یابد، دست به دامان شرکت های دانش بنیان و دانشگاه ها می شود و به محض اینکه اندکی از فشار تحریم ها کاسته و مسیر خرید از خارج باز می شود، دوباره این مراکز فراموش شده و کسی سراغشان را نمی گیرد؛ بنده خودم با مجوز وزارت علوم و با موافقت اصولی دائم، یک مرکز تحقیقاتی در حوزه انرژی خورشیدی راه اندازی کردم که به دلیل وضع مالیاتهای عجیب و بی حساب و کتاب، نهایتا وادارم کردند آن را تعطیل کنم! این در حالی ست که هر ساله با مشکل آلودگی هوا روبرو هستیم یکی از بهترین راهکارها برای رفع آن، استفاده از انرژی خورشیدی است که متاسفانه ما مجبور شدیم تنها مرکز تحقیقاتی را که متشکل از چندین هیات علمی بود و در بخش خصوصی فعالیت می کرد، تعطیل کنیم.

معضل بیمه در پروژه های تحقیقاتی

این استاد دانشگاه اظهار داشت: البته بجز بحث مالیاتها، موضوع بیمه هم مزید بر علت تعطیلی بود. بطور مثال وقتی ما پروژه ای را با ۲ نفر انجام می دهیم، بیمه می گوید نه؛ به نظر ما باید حداقل ۵ تا ۱۰ نفر در این پروژه فعالیت کنند! متاسفانه با این نگاه، ما همیشه محکوم به دروغگویی هستیم، مگر خلافش ثابت شود؛ درست برعکس همه کشورهای جهان که در آنها، محقق همیشه راست می گوید مگر خلافش ثابت شود.

پژوهشگر حوزه مهندسی پزشکی: گرنت های ناچیز برای دانشجویان

علی مختارزاده دانشجوی ارشد مهندسی پزشکی است که هم اکنون در دانشگاه صنعتی امیرکبیر مشغول به تحصیل است. این پژوهشگر حوزه مهندسی پزشکی در گفتگو با مهر ، مشکلات مالی را بزرگترین چالش پیش روی پژوهشگران می داند. او در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: متاسفانه بودجه های بسیار اندکی به کار تحقیق و پژوهش در حوزه مهندسی تخصیص داده و گرنت های پژوهشی ناچیزی برای دانشجویان در نظر گرفته می شود؛ به طوری که در دانشگاه امیرکبیر به زحمت یک گرنت به یک میلیون تومان می رسد. البته تفاوتهایی بین دانشگاه های مختلف وجود دارد؛ مثلا دانشگاه شریف و تاحدی دانشگاه تربیت مدرس که فقط دانشجویان تحصیلات تکمیلی در آن مشغول به تحصیل هستند، مقداری دستشان بازتر است، هرچند بودجه آنها نیز در حد کفایت نیست و غالب دانشجویان امکان استفاده از گرنت ها را ندارند. 

وی ادامه داد: به طور مثال، بنده باید یک کار پژوهشی را با ۱۱- ۱۲ میلیون تومان جمع می کردم که تامین بودجه این کار از جانب دانشگاه، اصلا امکان پذیر نبود و سرانجام بالاجبار با ۶ میلیون تومان کار را به اتمام رساندم و شخصا هزینه ها را پرداخت کردم.

نمی توانیم با اساتید خارج از دانشگاه کار کنیم

یک کار پژوهشی را با ۱۱- ۱۲ میلیون تومان جمع می کردم که تامین بودجه این کار از جانب دانشگاه، اصلا امکان پذیر نبود و سرانجام بالاجبار با ۶ میلیون تومان کار را به اتمام رساندم و شخصا هزینه ها را پرداخت کردماین پژوهشگر با بیان این مطلب که با محدودیتهای لحاظ شده، نمی توانیم با اساتید خارج از دانشگاه کار کنیم، افزود: یکی از راهکارهای مفید برای برون رفت از این وضعیت، برداشتن موانع بین دانشگاه و صنعت است؛ معتقدم که مسئولین ضمن برطرف ساختن این موانع، باید برای توسعه و گسترش این ارتباط نیز تلاش و جدیت بخرج دهند؛ چرا که تنگناهای مالی در صنعت در مقایسه با دانشگاه، کمتر است و بودجه بهتری به کارهای تحقیقاتی تخصیص داده می شود.

مختارزاده افزود: ما دانشجویان و پژوهشگران حوزه مهندسی، در تحقیقات خود نیاز به کار عملی، مواد اولیه، تجهیزات و دستگاه داریم و طبعا برای تامین این نیازها باید بودجه و منابع مالی کافی در اختیار داشته باشیم. در مقابل اما در برخی پژوهش های رشته های علوم انسانی و بعضا پزشکی که چندان ضرورتی به انجام کار عملی ندارند اعتبارات در نظر گرفته شده برای کار تحقیقاتی به مراتب بالاتر از کار پژوهشی در حوزه مهندسی است.

مرتضی موسی‌خانی که دارای دکتری تخصصی مدیریت منابع انسانی از دانشگاه تربیت مدرس است به خبرنگار مهر گفت: شرکتهای ایرانی اگر قرار باشد در راستای تاکید مقام معظم رهبری بر حمایت از تولید داخلی بمنظور ارتقای کیفیت تا حد رقابت در منطقه، گام بردارند، باید همچون شرکتهای پیشرو و موفق جهان با اختصاص درصدی از درآمد خود به کارهای تحقیقاتی و آر اند دی (R&D)، محصولاتی کیفی، نوآورانه و البته رقابتی تولید کنند.

این پژوهشگر با اشاره به سهم نیم درصدی ایران از سهم بازار جهانی در مقابل سهم یک درصدی از جمعیت جهان، افزود: با توجه به پیشرفت های تکنولوژی و وجود کالاهای با کیفیت در بازار، اگر از همین امروز شرکتها و صاحبان کالای ما به سمت نوآوری حرکت نکنند،  قطعا با اشباع بازار، همین سهم ناچیز از بازار جهانی را نیز از دست خواهیم داد.